طب سنتی

تقویت کننده های حافظه و ذهن

* قرآن، روزه داری، کندر و …

- وَ مِنَ الْفِرْدَوْسِ، عَنْ عَلِیِّ بْنِ اَبِی طَالِبٍ علیه السّلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم خَمْسٌ یَذْهَبْنَ بِالنِّسْیَانِ وَ یَزِدْنَ فِی الْحِفْظِ وَ یَذْهَبْنَ بِالْبَلْغَمِ السِّوَاکُ وَ الصِّیَامُ وَ قِرَاءَهُ الْقُرْآنِ وَ الْعَسَلُ وَ اللُّبَانُ:پنج چیزند که فراموشی را برطرف می کنند و حافظه را می افزایند و بلغم را می برند: مسواک زدن، روزه گرفتن، خواندن قرآن، عسل و کندر.

- مستدرک ‏الوسایل 16 374 43- باب اللبن … ص 373: وَ قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم عَلَیْکُمْ بِاللُّبَانِ فَاِنَّهَا تَمْسَحُ الْحَرَّ عَنِ الْقَلْبِ کَمَا یَمْسَحُ الْاِصْبَعُ الْعَرَقَ عَنِ الْجَبِینِ وَ تَشُدُّ الظَّهْرَ وَ تَزِیدُ فِی الْعَقْلِ وَ تُزَکِّی الذِّهْنَ وَ تَجْلُو الْبَصَرَ وَ تُذْهِبُ النِّسْیَانَ:بر شما باد کندر که حرارت را از قلب می زداید چنان که انگشتان، عرق را از پیشانی؛ کمر را سفت کرده؛ و ذهن را پاکیزه و دیـده را روشـن می کند و فراموشکاری را می برد.

* دعای پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم)

- مستدرک ‏الوسایل 17 342 14- باب حکم استنباط الاحکام النظریه … :… فَمَا نَسِیتُ شَیْیاً قَطُّ مُنْذُ دَعَا لِی‏: {علیعلیه السّلام فرمودند} از آن گاه که {پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم} دعایم کرد، هرگز چیزی را فراموش نکردم.

* سوره حشر

- مستدرک ‏الوسایل 4 312 33- باب جواز کتابه القرآن … :الْحَشْرُ مَنْ کَتَبَهَا فِی جَامِ زُجَاجٍ وَ غَسَلَهَا بِمَاءِ الْمَطَرِ وَ شَرِبَهَا یُرْزَقُ الْحِفْظَ وَ الْفِطْنَه:هر کس که سوره حشر را در جامی از شیشه بنویسد و آن را با آب باران بشوید و بنوشد، حافظه و زیرکی، روزیش خواهد شد.

* دعا

- دعای سبحان من لا یعتدی… که در کتاب شریف مفاتیح الجنان ذکر شده است و باید بعد از نمازها خوانده شود.

- بحارالانوار 95 20 فصل فیما یختص بالیوم الثالث… ص 19: دُعَاءٌ آخَرُ فِی الْیَوْمِ الثَّالِثِ اللَّهُمَّ ارْزُقْنِی فِیهِ الذِّهْنَ وَ التَّنْبِیهَ وَ اَبْعِدْنِی فِیهِ عَنِ السَّفَاهَهِ وَ التَّمْوِیهِ وَ اجْعَلْ لِی نَصِیباً مِنْ کُلِّ خَیْرٍ تُنْزِلُ فِیهِ بِجُودِکَ یَا اَجْوَدَ الْاَجْوَدِینَ:(دعای روز سه شنبه) خدایا در این روز ذهن{قوی} و بیداری را نصیبم کن و از تهی مغزی و دگرگونی افکار دورم ساز و از هر خیری که در این روز نازل می کنی، نصیبی برایم قرار ده، به بخشندگی ات ای بخشنده ترین بخشندگان.

- المصباح ‏ للکفعمی 199 الفصل الرابع و العشرون فی ذکر آیات الحرس و … :و عن شهاب الدین السهروردی من کان بعید الذهن قلیل الحفظ فلیقل کل یوم بعد صلاه الفجر قبل ان یتکلم یا حی یا قیوم فلا یفوت شییا علمه و لا ییوده فانه یکثر حفظه و یقل نسیانه:شهاب الدّین سهروردی می گوید: کسی که کند ذهن و کم حافظه است، هر روز بعد از نماز صبح، ذکر یا حیّ یا قیِوم را بگوید، دیگر از دانسته هایش چیزی را از کف نمی دهد و از آنها احساس خستگی نمی کند، حافظه اش زیاد و فراموشی اش کم خواهد شد.

* عسل

- مستدرک ‏الوسایل 16 366 37- باب اکل العسل و … ص365:وَ قَالَ علیه السّلام فِی الْعَسَلِ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ مَنْ لَعِقَ لَعْقَهَ عَسَلٍ عَلَی الرِّیقِ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ یَکْسِرُ الصَّفْرَاءَ وَ یَقْطَعُ الْمِرَّهَ السَّوْدَاءَ وَ یُصَفِّی الذِّهْنَ وَ یُجَوِّدُ الْحِفْظَ اِذَا کَانَ مَعَ اللُّبَانِ الذَّکَرِ:در عـسل، شــفـای هـر دردی است و هر کس سرانگشتی از عسل را ناشتا بلیسد، بلغم را قطع می کند، صفرا را می شکند، تلخی سودا را می برد، ذهن را صفا می دهد و حافظه را نیکو می گرداند اگر همراه کندر نر خورده شود.

- مستدرک‏ الوسایل 16 370 37- باب اکل العسل… ص 365:وَ قَالَ صلّی الله علیه و آله و سلّم مَنْ اَرَادَ الْحِفْظَ فَلْیَاْکُلِ الْعَسَلَ:هر کس که خواهان حافظه است، عسل بخورد.

* مسواک

- الکافی 6 495 باب السواک … ص495:عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی عَنْ عُبَیْدِ اللَّهِ الدِّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ فِی السِّوَاکِ اثْنَتَا عَشْرَهَ خَصْلَهً هُوَ مِنَ السُّنَّهِ وَ مَطْهَرَهٌ لِلْفَمِ وَ مَجْلَاهٌ لِلْبَصَرِ وَ یُرْضِی الرَّبَّ وَ یَذْهَبُ بِالْبَلْغَمِ وَ یَزِیدُ فِی الْحِفْظِ وَ یُبَیِّضُ الْاَسْنَانَ وَ یُضَاعِفُ الْحَسَنَاتِ وَ یَذْهَبُ بِالْحَفْرِ وَ یَشُدُّ اللِّثَهَ وَ یُشَهِّی الطَّعَامَ وَ تَفْرَحُ بِهِ الْمَلَایِکَهُ: مسواک زدن یازده ویژگی دارد: از سنّت است، دهان را پاکیزه می کند، چـشـم را جـلا می دهد، پروردگار را راضی می کند، بلغم را می برد، حافظه را تقویت می کند، دندانها را سفید می کند، حسنات را دو چندان می کند، پـیـلـه دنـدانها را از بین می برد، لثه را محکم می کند، اشـتـهـای به غذا را باز می کند و ملایک را خوشحال می کند.

* مویز

- بحارالانوار 59 271 باب 88- نوادر طبهم ع و جوامعها … ص 260:… وَ مَنْ اَدْمَنَ اَکْلَ الزَّبِیبِ عَلَی الرِّیقِ رُزِقَ الْفَهْمَ وَ الْحِفْظَ وَ الذِّهْنَ وَ نَقَصَ مِنَ الْبَلْغَمِ:کسی که بر خوردن مویز ناشتا مداومت نماید، فهم و حافظه و ذهن، روزیش می شود و از بلغم کم خواهد شد.

* کرفس

- بحارالانوار 59 284 باب 88- نوادر طبهم ع و جوامعها … ص 260:وَ عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم عَلَیْکُمْ بِالْکَرَفْسِ فَاِنَّهُ طَعَامُ اِلْیَاسَ وَ الْیَسَعِ وَ یُوشَعَ وَ رُوِیَ اَنَّهُ یُورِثُ الْحِفْظَ وَ یُذَکِّی الْقَلْبَ وَ یَنْفِی الْجُنُونَ وَ الْجُذَامَ وَ الْبَرَصَ:بر شما باد به کرفس که غذای الیاس و یسع و یوشع بود(و روایت شده است) که باعث توانایی حفظ، روشنی قلب و از بین رفتن جنون و جذام و پیسی است.

* انار

- الکافی 6 354 باب الرمان… ص 352: عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ اَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَمَذَانِیِّ عَنْ اَبِی سَعِیدٍ الرَّقَّامِ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَهَ قَالَ سَمِعْتُ اَبَا عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام یَقُولُ کُلُوا الرُّمَّانَ بِشَحْمِهِ فَاِنَّهُ یَدْبُغُ الْمَعِدَهَ وَ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ:انار را با پیه آن بخورید که مـعـده را دبّاغی می کند و توانایی ذهن را می افزاید.

* سرکه

- الکافی 6 329 باب الخل … ص329:عَلِیُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ بُنْدَارَ عَنْ اَبِیهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ الْهَمَذَانِیِّ اَنَّ رَجُلًا کَانَ عِنْدَ الرِّضَا علیه السّلام بِخُرَاسَانَ فَقُدِّمَتْ اِلَیْهِ مَایِدَهٌ عَلَیْهَا خَلٌّ وَ مِلْحٌ فَافْتَتَحَ علیه السّلام بِالْخَلِّ فَقَالَ الرَّجُلُ جُعِلْتُ فِدَاکَ اَمَرْتَنَا اَنْ نَفْتَتِحَ بِالْمِلْحِ فَقَالَ هَذَا مِثْلُ هَذَا یَعْنِی الْخَلَّ وَ اِنَّ الْخَلَّ یَشُدُّ الذِّهْنَ وَ یَزِیدُ فِی الْعَقْلِ:سفره ای نزد امام رضاعلیه السّلام پهن کردند که در آن سرکه و نمک بود و ایشان با سرکه آغاز کردند؛ پرسیدند: فدایت شوم، به ما امر کردید که با نمک آغاز کنیم فرمودند: این دو مثل همند؛ به درستی که سرکه، ذهن را قوی می کند و عقل را زیاد می نماید.

- بحارالانوار 59 282 باب 88- نوادر طبهم ع و… ص260:وَ عَنِ النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم نِعْمَ الْاِدَامُ الْخَلُّ وَ مَا افْتَقَرَ بَیْتٌ فِیهِ خَلٌّ وَ رُوِیَ اَنَّهُ یَشُدُّ الذِّهْنَ وَ یَزِیدُ فِی الْعَقْلِ وَ یَکْسِرُ الْمِرَّهَ وَ یُحْیِی الْقَلْبَ وَ یَقْتُلُ دَوَابَّ الْبَطْنِ وَ یَشُدُّ الْفَمَ وَ یَقْطَعُ شَهْوَهَ الزِّنَا الِاصْطِبَاغُ بِهِ … :بهترین خورش ها سرکه است و بیتی که در آن سرکه باشد، فقیر نمی شود و روایت شده که ذهــن را تــوانــا و عــقــل را افزون می کند؛ تلخی را می شکند؛ قلب را زنده می کند؛ جانوران شکم را می کشد؛ دهان را محکم می کند و اگر به عنوان خوراک برگزیده شود؛ شـهـوت زنــا را قـطع می کند.

* به

- مستدرک ‏الوسایل 16 402 69- باب السفرجل … ص399: وَ عَنْهُ صلّی الله علیه و آله و سلّم قَالَ کُلُوا السَّفَرْجَلَ فَاِنَّهُ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ وَ یَذْهَبُ بِطِخَاءِ الصَّدْرِ وَ یُحَسِّنُ الْوَلَدَ:به بخورید که ذهن را می افزاید؛ سنگینی سینه را از بین می برد و فرزند را زیبا می کند.

- بحارالانوار 39 125 باب 78- تحف الله تعالی و… :فَقَالَ لِی یَا عَلِیُّ مَنْ اَکَلَ السَّفَرْجَلَ ثَلَاثَهَ اَیَّامٍ عَلَی الرِّیقِ صَفَا ذِهْنُهُ وَ امْتَلَاَ جَوْفُهُ حِلْماً وَ عِلْماً وَ وُقِیَ مِنْ کَیْدِ اِبْلِیسَ وَ جُنُودِهِ:پس {پیامبر خداصلّی الله علیه و آله و سلّم} به من فرمودند: یا علی؛ هر کس که سه روز ناشتا به بخورد، ذهنش صفا پیدا می کند و درونش از حلم و علم پر می شود و از مکر ابلیس و سپاهیانش در امان می ماند.

* خرفه

- وسایل ‏الشیعه 25 194 114- باب الفرفخـ….. ص : 194 وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَی اَوْ غَیْرِهِ عَنْ قُتَیْبَهَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ حَمَّادِ بْنِ زَکَرِیَّا عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم عَلَیْکُمْ بِالْفَرْفَخـِ وَ هِیَ الْکَیِّسَهُ فَاِذَا کَانَ شَیْ‏ءٌ یَزِیدُ فِی الْعَقْلِ فَهِیَ: بر شما باد خـرفـه که که زیرکی می دهد و اگر یک چیز باشد که عقل را افزون کند، همین است.

* حجامت

- بحارالانوار 59 126 باب 54- الحجامه و… : وَ عَنْهُ علیه السّلام قَالَ الْحِجَامَهُ تَزِیدُ الْعَقْلَ وَ تَزِیدُ الْحَافِظَ حِفْظاً: حجامت، عقل را افزون کرده؛ بر قـدرت حـافـظـه می افزاید.

* شانه زدن

- وسایل ‏الشیعه 2 121 71- باب استحباب التمشط … :وَ فِی الْخِصَالِ عَنْ اِسْمَاعِیلَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْقَاسِمِ الْعَلَوِیِّ عَنْ اَحْمَدَ بْنِ عَلِیٍّ الْاَنْصَارِیِّ عَنْ اَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ ثَعْلَبَهَ بْنِ مَیْمُونٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام فِی قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ قَالَ الْمَشْطُ فَاِنَّ الْمَشْطَ یَجْلِبُ الرِّزْقَ وَ یُحَسِّنُ الشَّعْرَ وَ یُنْجِزُ الْحَاجَهَ وَ یَزِیدُ فِی مَاءِ الصُّلْبِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ وَ کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم یُسَرِّحُ تَحْتَ لِحْیَتِهِ اَرْبَعِینَ مَرَّهً وَ مِنْ فَوْقِهَا سَبْعَ مَرَّاتٍ وَ یَقُولُ اِنَّهُ یَزِیدُ فِی الذِّهْنِ وَ یَقْطَعُ الْبَلْغَمَ:از امام صادق علیه السّلام درباره تفسیر آیه شریفه: «خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ» پرسیده شد؛ فرمودند:{منظور} شانه زدن است که روزی را جلب می کند؛ مو را نیکو می کند؛ حاجت را برآورده می کند؛ آب کمر را می افزاید و بـلـغـم را قـطـع مـی کـند. پیامبر خداصلّی الله علیه و آله و سلّم، پایین محاسنش را چهل بار و بالای آن را هفت بار شانه می زد و می فرمود که این کار، ذهن را توان می دهد و بلغم را قطع می کند.

* قیلوله(خواب قبل از ظهر)

- من‏ لایحضره الفقیه 1 503 باب کراهیه النوم بعد الغداه … :وَ اَتَی اَعْرَابِیٌّ اِلَی النَّبِیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ اِنِّی کُنْتُ ذَکُوراً وَ اِنِّی صِرْتُ نَسِیّاً فَقَالَ اَ کُنْتَ تَقِیلُ … وَ تَرَکْتَ ذَاکَ قَالَ نَعَمْ قَالَ عُدْ فَعَادَ فَرَجَعَ اِلَیْهِ ذِهْنُهُ:یک اعرابی نزد پیامبرصلّی الله علیه و آله و سلّم آمد و گفت که حافظه قوی داشتم و حالا فراموشکار شده ام؛ فرمودند: قبلا قیلوله می کردی.. و حالا ترک کرده ای؟ گفت: آری، فرمودند: دوباره انجام بده، انجام داد و حافظه اش برگشت.

حافظه و فراموشی؛ از منظر روایات

مقدّمه

بر اساس آموزه های طبّ اسلامی و سنّتی ایران، مزاج مغز، سرد و تر است. به بیان ساده، بزرگترین اعصاب بدن به مغز می رسند و فعّالیّتشان در این جا سامان می پذیرد؛ مرکز واکـنـش هـای حـواسّ پنج گانه در مغز است و «روان» با حرارت بسیار زیاد خود، از قلب به سمت مغز حرکت می کند و این همه، حرارت فوق العاده ای ایجاد می کنند که اگر مزاج مغز، جز این بود؛ به سرعت دچار خشکی می شد و از کار باز می ماند.

بیماری های مغز نیز مانند سایر اعضای بدن، می تواند ناشی از سوء مزاج های مختلفی باشد؛ یعنی گاهی بر اثر خشکی زیاد، گاه به دلیل رطوبت بیش از اندازه، بعضی مواقع به خاطر افزایش گرما و گهگاه نیز در نتیجه غلبه سرما، مغز دچار اختلالات متعدّدی می شود که هر کدام درمان خاصّ خود را دارند.

قوّت و ضعف حافظه نیز بر همین قاعده است و بنابراین در افراد مختلف، باید نحوه درمان های گوناگونی را برای افزایش حافظه در پیش گرفت؛ برای مثال همان گونه که یک فرد صفراوی(مزاج گرم و خشک)، با خوردن کمی خنکی، روند فکری بهتری را تجربه خواهد نمود؛ یک فرد بلغمی(مزاج سرد و تر) با خوردن سردی زیاد، دچار اختلال شدید در فرآیند تفکّر و تصمیم گیری خواهد شد؛ امّـا در این جزوه، بـه طـور ســاده، کم حافظگی را به مهمترین و شایعترین دلیل آن، یعنی استیلای رطوبت و برودت بر مغز(بلغمی شدن بیش از اندازه مغز)، تعریف می کنیم و سعی نموده ایم با مراجعه به روایات وارد شده از حضرات معصومین(علیهم السّلام)، دید نسبتا کاملی از از این موضوع را از منظر طبّ شیعی در اختیار شما بگذاریم.

تذکّر: تاکید این مقاله بر تقویت حافظه است و احادیث بر این اساس گزینش شده اند؛ به همین دلیل از ذکر احادیث بسیاری که به سایر جنبه های فکر و ذهن پرداخته اند؛ خودداری نموده ایم.

کلّیات

- « وَ الْحِفْظُ وَ ضِدَّهُ النِّسْیَان: و حافظه{از لشگریان عقل است} و ضدّ آن فراموشکاری است.‏»

(الکافی/ 1 /20/ کتاب العقل و الجهل …/ ص10)

- امام حسن علیه السّلام در پاسخ سوال کننده ای در مورد ذکر و نسیان فرمودند:

« اِنَّ قَلْبَ الرَّجُلِ فِی حُقٍّ وَ عَلَی الْحُقِّ طَبَقٌ فَاِنْ صَلَّی الرَّجُلُ عِنْدَ ذَلِکَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ صَلَاهً تَامَّهً انْکَشَفَ ذَلِکَ الطَّبَقُ عَنْ ذَلِکَ الْحُقِّ فَاَضَاءَ الْقَلْبُ وَ ذَکَرَ الرَّجُلُ مَا کَانَ نَسِیَ وَ اِنْ هُوَ لَمْ یُصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اَوْ نَقَصَ مِنَ الصَّلَاهِ عَلَیْهِمُ انْطَبَقَ ذَلِکَ الطَّبَقُ عَلَی ذَلِکَ الْحُقِّ فَاَظْلَمَ الْقَلْبُ وَ نَسِیَ الرَّجُلُ مَا کَانَ ذَکَرَهُ: قلب انسان در ظرفی درپوشیده قرار دارد؛ اگر بر محمّد و آل محمّد درودی تمام بفرستد، آن درب از روی آن ظرف برداشته می شود و آن چه که فراموش نموده به یاد می آورد و اگر صلوات نفرستد یا چیزی از آن کم بگذارد؛ آن درب روی حقّ را می پوشاند و قلب را تاریکی فرا می گیرد و انسان، آن چه را به یاد دارد، از یاد می برد.»

(وسایل‏ الشیعه/ 7/ 198/ 37- باب استحباب الصلاه علی محمد و آله عند النسیان … ص198)

- امام صادق علیه السّلام فرمودند:« یَقُولُ اِنَّ مِمَّا اَعَانَ اللَّهُ عَلَی الْکَذَّابِینَ النِّسْیَانَ: از جمله کمک هایی که خدا در مورد دروغگویان می کند؛ فراموشکاری آنهاست.»

وسایل ‏الشیعه 12 245 138- باب تحریم الکذب … ص 243)

- امیرالمؤمنین علی علیه السّلام می فرمایند:« قَالَ الضَّلَالَهُ عَلَی وُجُوهٍ فَمِنْهُ مَحْمُودٌ وَ مِنْهُ مَذْمُومٌ وَ مِنْهُ مَا لَیْسَ بِمَحْمُودٍ وَ لَا مَذْمُومٍ وَ مِنْهُ ضَلَالُ النِّسْیَان: ضلالت، انواعی دارد که برخی پسندیده، بعضی ناپسند و عدّه ای هم نه اینند و نه آن؛ و از جمله آنها، ضلالت فراموشکاری است.»

(بحارالانوار/ 5 /208 /باب 7- الهدایه و الاضلال و… ص 162)

- «وَ لِلْغَافِلِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ السَّهْوُ وَ اللَّهْوُ وَ النِّسْیَان‏: غـافـل سـه عـلامـت دارد: حـواس پرتی، بیهوده کاری و فراموشکاری.»

(بحارالانوار/13 /415 /باب 18- قصص لقمان و حکمه … ص 408)

-  علی علیه السّلام می فرمایند:« … فَقَالَ اِنَّ اللَّهَ تَعَالَی خَلَقَ ابْنَ آدَمَ وَ جَعَلَ لِقَلْبِهِ غَاشِیَهً فَمَهْمَا مَرَّ بِالْقَلْبِ وَ الْغَاشِیَهُ مُنْفَتِحَهٌ حَفِظَ وَ اَحْصَی وَ مَهْمَا مَرَّ بِالْقَلْبِ وَ الْغَاشِیَهُ مُنْطَبِقَهٌ لَمْ یَحْفَظْ وَ لَمْ یُحْص‏: ( در پاسخ سوالی در مورد فرق حافظه و فراموشی، که معدن آنها در بدن یکی است) خداوند تعالی، انسان را آفرید و بر قلبش پوششی گذاشت، گاه چیزی بر قلب می گذرد و این پوشش باز است، حفظ می کند و به یاد می آورد و گاه چیزی به قلب می رسد و پوشش روی قلب است، حفظ نمی کند و به یاد نمی آورد.

(بحارالانوار/ 40 /222 /باب 97- قضایاه صلوات الله علیه و … : وَ سَاَلَهُ نَصْرَانِیَّانِ … وَ مَا الْفَرْقُ بَیْنَ الْحِفْظِ وَ النِّسْیَانِ وَ مَعْدِنُهُمَا واحد …)

- « … فَاِنَّهُ لَوْ لَا النِّسْیَانُ لَمَا سَلَا اَحَدٌ عَنْ مُصِیبَهٍ وَ لَا انْقَضَتْ لَهُ حَسْرَهٌ وَ لَا مَاتَ لَهُ حِقْدٌ وَ لَا اسْتَمْتَعَ بِشَیْ‏ءٍ مِنْ مَتَاعِ الدُّنْیَا مَعَ تَذَکُّرِ الْآفَاتِ وَ لَا رَجَاءُ غَفْلَهٍ [رَجَا غَفْلَهً] مِنْ سُلْطَانٍ وَ لَا فَتْرَهٌ [فَتْرَهً] مِنْ حَاسِدٍ اَ فَلَا تَرَی کَیْفَ جُعِلَ فِی الْاِنْسَانِ الْحِفْظُ وَ النِّسْیَانُ وَ هُمَا مُخْتَلِفَانِ مُتَضَادَّانِ جُعِلَ لَهُ فِی کُلٍّ مِنْهُمَا ضَرْبٌ مِنَ الْمَصْلَحَه: اگر نسیان نبود؛ هیچ گاه کسی از مصیبت ها جدا نمی شد و حسرت هایش پایان نمی پذیرفت و کینه هایش از بین نمی رفت و از متاع دنیا با یاد داشتن آفت های آن، لذّتی نمی برد و امیدی به غفلت سلطان و آرام نشستن حسود نمی بود؛ نمی بینی که حافظه و نسیان که دو چیز مختلف و متضادّند، در انسان تعبیه شده اند و برای هر یک، مصلحتی در نظر گرفته شده است؟»

(بحارالانوار /58 /257 /باب 46- قوی النفس و مشاعرها… ص 45)

- مستدرک ‏الوسایل 11 210 8- باب فی وجوب طاعه العقل و مخالفه الجهل … ص 202: سِبْطُ الطَّبْرِسِیِّ فِی مِشْکَاهِ الْاَنْوَارِ، نَقْلًا مِنْ کِتَابِ الزُّهْدِ عَنْ اَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السّلام قَالَ دِعَامَهُ الْاِسْلَامِ الْعَقْلُ وَ مِنْهُ الْفِطْنَهُ وَ الْفَهْمُ وَ الْحِفْظُ وَ الْعِلْمُ… :ستونِ سرای اسلام، عقل است و تیزهوشی و فهم و حافظه و علم از او هستند.

عوامل نسیان

-  پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم:« عَشْرُ خِصَالٍ تُورِثُ النِّسْیَانَ اَکْلُ الْجُبُنِّ وَ اَکْلُ سُوْرِ الْفَاْرِ وَ اَکْلُ التُّفَّاحِ الْحَامِضِ وَ الْجُلْجُلَانِ وَ الْحِجَامَهُ عَلَی النُّقْرَهِ وَ الْمَشْیُ بَیْنَ الْمَرْاَتَیْنِ وَ النَّظَرُ اِلَی الْمَصْلُوبِ وَ التَّعَارُّ وَ قِرَاءَهُ لَوْحِ الْمَقَابِرِ: نه چیزند که فراموشی می آورند: خوردن پنیر، پس مانده موش، سیب ترش، گشنیز؛ حجامت نقره؛ راه رفتن بین دو زن، نگریستن به دارآویخته؛ شب بیداری و خواندن سنگ قبرها.(در احادیث دیگر، ادرار در آب راکد هم ذکر شده است.)»

(بحارالانوار/ 59 /295 /باب 89- نادر … ص 289)

-امام باقر علیه السّلام:«اِنَّمَا قُصَّ الْاَظْفَارُ لِاَنَّهَا مَقِیلُ الشَّیْطَانِ وَ مِنْهُ یَکُونُ النِّسْیَانُ: ناخنها را کوتاه کنید که خوابگاه شیطانند و {از این مساله} فراموشی به وجود می آید.»

(الکافی 6 490 باب قص الاظفار … ص490)

- « وَ الْاِکْثَارُ مِنْ لُحُومِ الْوَحْشِ وَ الْبَقَرِ یُورِثُ تَغْیِیرَ الْعَقْلِ وَ تَحَیُّرَ الْفَهْمِ وَ تَبَلُّدَ الذِّهْنِ وَ کَثْرَهَ النِّسْیَانِ …: زیاد خوردن گوشت حیوانات وحشی و گاو، عقل را دگرگون می کند، فهم را حیران می کند، ذهن را کودن می کند و فراموشی را زیاد می کند.‏»

(مستدرک‏ الوسایل/ 16 /458 /112- باب نوادر ما یتعلق بابواب الاطعمه المباحه … ص 455)

غلامرضا کُردافشاری درباره رژیم غذایی 15 روزه مخصوص دیابتی‌ها اظهار داشت: افراد دیابتی بهتر است، رژیم غذایی 15 روزه‌ای را برای پاک‌سازی بدن از اخلاط فاسد داشته باشند و این افراد در 3 روز اول رژیم غذایی خود به جای غذا فقط از ماهی کیلکا همراه با دارچین به صورت کبابی یا تنوری استفاده کنند.

به گفته وی دارچین تعدیل کننده اخلاط در بدن است و خود مانع فاسد شدن عفونت‌ها در بدن می‌شود، البته باید خاطرنشان کنم که افراد دیابتی حتماً در این 15 روز قند ناشتا و 2 ساعت بعد از صبحانه را کنترل کنند؛ مصرف ماهی کیلکا با دارچین خود کاهش دهنده قند خون است.

این متخصص طب سنتی بیان داشت: دیابتی‌ها در این 15 روز از دم کرده گزنه به عنوان چای مصرف کنند و میوه ای جز سیب نخورند. همچنین، در صورت بروز ضعف می‌توانند یک قاشق مرباخوری عسل را زیر زبان نگه دارند تا جذب عسل بهتر صورت پذیرد.

کُردافشاری با بیان اینکه بعد از 3 روز می‌توانند غذاهای دیگر مصرف کنند، ادامه داد: سوپ گشنیز که در تهیه آن از جو، گشنیز، شلغم، خرفه، شوید، اسفناج یا برگ چغندر، عدس، ماهیچه گوسفند یا گوشت جوجه خروس یا مرغ، کبک یا بوقلمون، آلو بخارا و یا آلوچه استفاده شده باشد و با روغن زیتون و آبغوره مصرف کنند.

وی گفت: خورشت سیب درختی غذای دیگری است که می‌توانند در این 15 روز از آن استفاده کنند با سیب درختی، غوره تازه یا آبغوره، گوشت گوسفند یا کبک یا بوقلمون، آلوبخارا یا آلوچه به اضافه کمی نمک و پیاز و زردچوبه تهیه می‌شود.

این متخصص طب سنتی افزود: نخوداب غذا دیگری است که دیابتی‌ها می‌تواند در این 15 روز مصرف کنند و می‌توانند به میزان لازم نخود با آب، کمی نمک، مقداری شوید و گشنیز روی شعله ملایم حرارت دهند تا پخته شود و از آبغوره به عنوان چاشنی استفاده کنند البته غذاهای مخصوص دیابتی‌ها زیاد است.

کُردافشاری اضافه کرد: بورانی گزنه که گزنه با پیاز و نمک و زردچوبه کاملاً پخته و کوبیده شود و همراه با ماست مصرف شود. همچنین، می‌توان از گزنه خورشت تهیه کرد به این ترتیب که گزنه همراه با نعنا ، جعفری، گوشت گوسفند به اضافه مقداری نمک و زردچوبه و پیاز در تهیه این خورشت مخلوط شود.

این متخصص طب سنتی گفت: دیابتی‌ها بایدحداقل 3 تا 4 بار در روز شکم‌شان کار کند و در طی این مدت می‌توانند عرق بید یا آب برگ بید تازه استفاده کنند و سبزی کوهی مانند والک، مرزه کوهی و برگ پنیرک و مرزنجوش برای این افراد مناسب است؛ سعی کنند چاشنی غذایشان آبغوره بی‌نمک باشد و غذای خود را با زرد چوبه و زعفران رنگ دهد و از رب گوجه فرنگی استفاده نکنند.

وی بیان کرد: شربت آبغوره و رب انار که آبغوره و رب انار را به نسبت 3 به 2 مخلوط کرده و روزی یک تا 3 بار به صورت رقیق شده با آب مصرف کنند که این شربت برای تصفیه خون و کاهش غلظت خون مفید است و موجب می‌شود که بیماری عود نکند.

کُردافشاری خاطرنشان کرد: افراد دیابتی می‌توانند 75 گرم تخم خرفه، 25 تخم اسفرزه، 30 گرم خاکشیر، و 25 گرم زنیان را در 1،5 لیتر آبغوره بدون نمک خیسانده و 48 ساعت در هوای معمولی نگهداری کنند. با پارچه ای تمیز شیره کش کنند و مایع به دست آمده روز یک تا 3 بار نصف استکان مصرف کنند./تسنیم

پرهیزات کلی دیابتی ها: یبوست(ام الامراض)، ریزه خواری، مخلوط خواری (خوردن چند نوع غذا با هم)، اختلالات خواب، تنش های فکری، مصرف زیاد گوشت ها، منع اکید آب سرد و یخ خصوصا با غذا، شوریجات، ترشیجات، چای، سیگار، افراط در سردیجات، میوه های نارس، مخدرات، سس ها، غذاهای نشاسته ای(ماکارونی، سیب زمینی، برنج سفید، نان های بازاری)، رب ها، چیپس، پفک، سوسیس و کالباس، سرخ کردنی ها، نوشابه ها، الکل، قند و شکر، شیرینی جات قنادی، نگهدارنده ها(کمپوت ها -کنسرو ها و ساندیس ها)

تغییر عادات  غذایی به شکل زیر:

1- استفاده از نمک دریایی به جای نمک های بازاری   2- استفاده از روغن کنجد یا کره ی محلی به جای روغن های دیگر   3- استفاده از ماء الجبن برای از بین بردن یبوست و پاکساز ی کبد .(با شیر محلی )  4- استفاده از سیاهدانه و عسل   6- استفاده از برنج قهوه ای به جای برنج سفید  7- استفاده از نیشکر یا عسل طبیعی به جای قند وشکر  8- استفاده از شربت سکنجبین (دو واحد عسل + یک واحد سرکه سیب+ دو واحد عرق نعناع) 9- استفاده از عرق بوقناق 10-رژیم انگور مفید برای دیابت

خواص درمانی عرق بوقناق
عرق بوقناق از نظر طبیعت در طب سنتی، گرم و خشک است و عده‌ای نیز آن را سرد گفته‌اند. مصرف آن خشک‌کننده‌ی رطوبت‌ها و ضدسم است. عرق بوقناق تأثیر مستقیم بر فعالیت‌های آنزیمی کبد داشته و برای پاکسازی کبد از سموم و باز کردن مجاری کبدی مفید است؛ بر غدد فوق‌کلیه اثر مفید و مؤثر داشته و در همکاری با کبد برای افزایش ترشح انسولین و فعال کردن لوزالمعده (پانکراس)، کاهش قند خون و درمان دیابت اثر شگفت‌آوری دارد.
عرق بوقناق بسیار مقوّی و موثّر است به همین دلیل حتماً باید با قند و کمی عسل میل شود. چنان‌که نوشته‌اند، 52 خاصیّت دارد که مهم‌ترین آن‌ها به طور خلاصه عبارتند از:
- برای درمان کاهش پلاکت بسیار موثّر بوده و گلبول‌های قرمز خون را افزایش می‌دهد و از این طریق در درمان کم‌خونی، تنگی نفس و آسم و نیز کاهش سکته‌های مغزی و قلبی مؤثر است.
- عروق پوستی را باز کرده و پوست را شفاف می‌سازد.
- جوش صورت را به علت فعال کردن کبد و تصفیه‌ی خون از بین می‌برد.
- برای نفخ معده و روده بسیار موثّر است.
- برای دستگاه گوارش، درمان کولیت و فعّال کردن کبد و تولید صفرا و ریختن آن در اثنی‌عشر (دوازدهه) و تجزیه و تحلیل بردن چربی‌ها (تری‌گلیسیریدها و کلسترول) بسیار خوب و موثّر عمل کرده است. افرادی که ناراحتی معده و کولیت دارند، قبل از غذا یک استکان و بعد از غذا نیز نصف استکان میل نمایند.
- غدد فوق‌کلیه را فعال کرده، ترشح آدرنالین را تنظیم می‌کند و استرس و عصبانیت و اضطراب را از بین می‌برد.
- یبوست را از میان برده و به رود‌ه‌ها نرمی می‌دهد.
- بسیار مدر است.
- جهت درمان ورم و سنگ کلیه و مثانه از آن می‌توان استفاده کرد.
- خوردن آن باعث قطع ترشح شیر در مادران شیرده می‌گردد.
- از همه جالب‌تر نقش آن در افزایش ترشح انسولین، فعال کردن لوزالمعده، کاهش قند خون و در نتیجه درمان دیابت است؛ به همین جهت در افراد غیر دیابتی باید حتماً با کمی عسل طبیعی میل شود چون به شدت قند خون را کاهش می‌دهد. بیماران قندی می‌توانند هر 4 ساعت یک استکان عرق بوقناق را میل کنند و اثرات معجزه‌آسای آن در درمان تدریجی دیابت را تجربه نمایند.

کشف خواص عرق بوقناق در درمان دیابت
اثرات فارماکولوژیک و درمانی این گیاه که در عصاره و عرق آن متمرکز است، توسط دکتر محمد دریایی (متخصص علوم زیستی و گیاهان دارویی) و شادروان استاد بدریال (پژوهشگر طب سنتی) در سال 1375 پس از یک سلسله تحقیقات و آزمایش‌های بالینی بر روی بیماران دیابتی کشف گردید. در خلال این بررسی‌ها مشخص شد برخلاف روش‌های درمانی طب نوین که فقط بر کاهش سطح قند خون تکیه دارد، عرق بوقناق و عرق زول بر فعال کردن و پاکسازی کبد و غدد فوق‌کلیه اثر داشته و موجب تحریک ترشح انسولین از لوزالمعده می‌گردد. در طی 17 سال بررسی و پژوهش‌های بالینی، اثر قطعی این دارو بر درمان دیابت مشخص شد و به عطاری‌های معتبر و همکاران پزشک فعال در زمینه‌ی طب سنتی و طب مکمل توصیه گردید تا عرق بوقناق را برای بیماران دیابتی مورد استفاده قرار دهند که نتایج درخشان آن امروزه فراگیر شده است.

تذکر: برخی افراد تولیدکننده‌ی عرقیات، از ترکیبی سه‌گانه شامل عرق برگ گردو، گزنه و شنبلیله برای مبتلایان به دیابت استفاده می‌کنند که این ترکیب برای افراد گرم‌مزاج چندان مطلوب و مناسب نیست زیرا موجب گرمی و حرارت طبع کبد و غلظت ادرار و در نتیجه فشار بر کلیه‌ها می‌شود؛ اما عرق بوقناق و زول به عنوان یک عرق مرکب‌القوی، طبیعتی معتدل دارد که مفیدتر و مؤثرتر می‌باشد. در تجویز گیاهان دارویی و عرقیات گیاهی، توجه دقیق به سبک زندگی و رژیم غذایی و مزاج افراد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است (برای اطلاعات بیشتر به کتاب دیابت در طب ایرانی تألیف دکتر محمد دریایی مراجعه نمایید).

سوابق پژوهشی و آمار درمان موفق
در ابتدا عرق گیاه بوقناق گرفته شد و به صورت تصادفی بر روی مبتلایان به چند بیماری لاعلاج و صعب‌العلاج که از درمان‌های طب نوین و طب سنتی نتیجه نگرفته بودند آزمایش گردید. پس از مدتی مشخص شد که عرق بوقناق در مبتلایان به دیابت اثر مثبت شگفت‌آوری دارد و ادامه‌ی تحقیقات بر روی دیابت متمرکز شد. یک مرکز معتبر پخش گیاهان دارویی و عرقیات گیاهی به نام «گیاهان دارویی دینی» به صورت اختصاصی به معرفی و عرضه‌ی این داروی جدید پرداخت و از طریق مشاوره‌ی تلفنی و حضوری، بیماران را با خواص جدید کشف‌شده برای این گیاه آشنا کرد. با توجه به این که گیاه بوقناق و زول برای عموم ناشناخته بود، جلب اعتماد مردم و راضی کردن بیماران برای مصرف این داروی جدید کار دشواری بود؛ ولی با مشخص شدن اثرات مثبت آن، به مرور مورد اقبال قرار گرفت.
در یک طرح پژوهشی به مدت سه سال، بیش از 500 نفر بیمار دیابتی از مناطق مختلف کشور با عرق بوقناق تحت درمان قرار گرفتند که در تمام موارد نتیجه‌ی درمان مثبت بود و بیماری دیابت در این افراد تحت کنترل قرار گرفت. دوره‌ی درمان چهار ماه بود و افراد پس از دوره‌ی چهارماهه از نظر برگشت بیماری و عوارض جانبی احتمالی دارو تحت نظر قرار گرفتند که در هیچ موردی عوارض جانبی و برگشت بیماری مشاهده نشد. پزشکانی که در این طرح همکاری داشتند عبارتند از آقایان دکتر عزیزخانی (تهران)، دکتر نواب‌زاده (بیرجند)، دکتر رمضانی (همدان)، دکتر رضایی (بهبهان)، دکتر فلاح (آمل)، دکتر عسگرفران (یزد)، دکتر غفاری (کرج)، دکتر قنبرزاده (اردبیل) و دکتر اکبری (تهران) که با توجه به آمار بیماران، به صورت وسیع از این دارو استفاده کرده و نتایج بسیار خوبی گرفتند؛ به طوری که از طریق مصاحبه‌های تلویزیونی اعلام کردند بیماری دیابت با عرق بوقناق قابل درمان است.
بیمارانی که در این طرح تحت درمان قرار گرفتند، رژیم غذایی صحیح از نظر طب سنتی ایرانی را رعایت کرده و تنش‌های عصبی را با مصرف دمنوش‌های گیاهی کنترل کردند. همچنین مصرف داروهای شیمیایی را به طور کامل قطع کرده، دوره‌ی درمان را کامل نموده و دستور مصرف دارو را به صورت دقیق دنبال کردند. همه‌ی افراد از نظر جسمی در شرایط مطلوب هستند و کسانی که انسولین تزریق می‌کردند دیگر نیازی به این کار ندارند. این درمان بر روی کودکان خیلی بهتر نتیجه داده است. آمار و سوابق درمان و شماره‌ی تلفن بیماران درمان‌شده در این طرح پژوهشی، در دفتر «ماهنامه‌ی غذای سالم» موجود است.